اتاق خواب شما جایی‌ست که روز را در آن آغاز می‌کنید و به پایان می‌برید. از آنجا که این اتاق، اختصاصی‌ترین بخشِ متعلق به شما در خانه است، نیازمندِ توجهی ویژه است. خوابی خوب و کافی، تضمین‌کنندۀ سلامتِ روان و برخورداری از حداکثرِ بهره‌وری در فعالیت‌های روزانه است. همچنین در این بخش از خانه، فعالیت‌هایی دیگری نیز مانند مطالعه، استراحت و تعویض لباس انجام می‌شود. اتاق خواب باید چنان طراحی شود که چون پناه‌گاهی مطمئن و آرام، در قلبِ ازدحامِ خانه باشد. به همین دلیل طراحی نورپردازی اتاق خواب بی‌شک نقشی بسیار ویژه در زندگی شما خواهد داشت.
دکوراسیونِ اتاق خوابِ شما به هر سبک و شیوه‌ای و با هر وسایلی که طراحی شده باشد، نهایتا در زیرِ این سیستمِ نوری‌ست که دیده خواهد شد. نورپردازی اتاق خواب اگر به درستی و با رعایتِ اصولِ لازم انجام شود، فضایی دلچسب و آرامش‌بخش را پدید خواهد آورد که ایده‌آل‌ترین مکان برای همۀ کارهایی خواهد بود که بناست در آن انجام شود. نورپردازیِ اتاق خواب دخترانه با نورپردازی اتاق خواب پسرانه یا نورپردازی اتاق خواب بزرگسالان و نورپردازی خارجی در مواردی متفاوت است، اما در این مقاله قصد داریم به سه مورد اصلی بپردازیم که باید به آنها توجه کرد و در انتها هم به برخی نکاتِ مهم و کاربردی در این حوزه، اشاره خواهیم کرد. با ما همراه باشید و برای انتخاب انواع آباژور می‌توانید به ازنور مراجعه کنید.
استفاده از لایه‌های نوریِ چندگانه
مهم‌ترین نکته‌ای که همیشه در ابداعِ انواعِ ایده های نورپردازی اتاق خواب، باید در ذهن داشته باشید این است که نورپردازی، صرفا به معنای نصب چراغ در گوشه‌های مختلف فضا نیست. سیستمِ نوری همیشه باید متشکل از لایه‌های متعددی باشد که هرکدام کارکردِ خاصِ خویش را دارند و در ترکیب با هم، فضای نوریِ چندوجهی، منسجم و زیبایی شکل می‌دهند که اثری هنری-کاربردی است. برای دست یافتن به این هدف، در نورپردازی چهار لایۀ اصلیِ نوری در نظر گرفته می‌شود: نورِ عمومی، نورِ کاری، نورِ تأکیدی و نورِ تزیینی. در حقیقت این چهار نوع نور، فضا را به بخش‌های گوناگونی تقسیم می‌کنند. در ادامه به شرحِ این چهار نوع نور می‌پردازیم.
1- نور عمومی (Ambient Light)
نور عمومی، نورِ اصلیِ روشن‌کنندۀ فضاست که عموما از طریقِ چراغ‌های سقفی یا چراغ‌های آویزی تأمین می‌شود. این نور مناسبِ انجامِ کارهای کلی در اتاق خواب، نظیرِ انتخابِ لباس و آماده شدن برای خروج از خانه در صبح، یا جستجوی چیزی در اتاق است. نور عمومی، در هر محیطی قطعا لازم است حتا اگر کم‌تر از آن استفاده کنید. وجودِ انواعِ بسیار گوناگونی از چراغ‌های سقفی و آویزی، طیفِ گسترده‌ای از منابعِ نورِ عمومی را برای اتاق خواب در دسترسِ شما قرار می‌دهد که انتخاب از میانِ آنها، محکی برای خلاقیت-تان خواهد بود.
شما می‌توانید چراغی با نورِ رنگی، یا چراغی با نورِ متمرکز را انتخاب کنید که نقطه‌ای مرکزی را در اتاق خواب مشخص کند. همچنین می‌توانید با استفاده از یک چلچراغ به اتاق خواب‌تان حالتی شکوه‌مند ببخشید. اگر سقفِ اتاق خواب، نسبت به قدتان کوتاه است، می‌توانید یک چراغِ آویزی بالای تخت نصب کنید یا از چراغ‌های توکار استفاده کنید که نوری فراگیر و درخشنده را در اتاق منتشر می‌کنند. چراغ‌های توکار این روزها با هزینه‌ای کم قابلِ تهیه‌اند اما دقت کنید که از آنها بیش از حد و بصورتِ نادرست استفاده نکنید وگرنه سقفِ اتاق خواب‌تان، منظره‌ای نازیبا شبیهِ باندِ فرودِ هواپیما پیدا خواهد کرد! استفاده از این چراغ‌ها در محیطِ پیرامونیِ سقف می‌تواند انتخابی مناسب باشد.
2- نورِ کاری (Task Light)
نور کاری نوری‌ست که بر منطقه‌ای خاص از اتاق که بناست کاری مشخص در آن انجام شود تابانده می‌شود. چراغ‌های خوابِ کنارِ تخت، چراغ‌های دورِ آینۀ میز آرایش، چراغ‌های داخلِ کمدِ لباس و چراغ‌های بالای میز تحریر، نمونه‌هایی از نورِ کاری هستند. بر خلافِ نورهای عمومی که زاویه‌ای باز و گسترده دارند، نورهای کاری، دارای زاویه‌ای بسته و تابشی متمرکز هستند. انواعی از این چراغ‌ها مانندِ چراغ‌های مطالعه با بازوی خم‌شونده، از قابلیتِ تنظیمِ محلِ تابشِ نور برخوردارند.
نورِ این چراغ‌ها معمولا از نورِ عمومی بیشتر است اما دقت کنید که شدتِ بیش از حدِ نور در این چراغ‌ها، باعثِ نامنسجم شدنِ نورپردازیِ کلیِ اتاق و آزارِ چشم‌ها خواهد شد. به جز چراغ‌های مطالعه، برای سایرِ نورهای کاری در اتاق خواب می‌توانید از انواعِ چراغ‌های حباب‌دار استفاده کنید. چراغ‌های تولیدکنندۀ نورِ کاری، اغلب از نوع پایه‌دار، دیوارکوب یا توکار هستند اما شما می‌توانید استفاده از چراغ‌های آویزیِ بلند در مکان‌هایی مانندِ کناره‌های تخت را هم در نظر داشته باشید که علاوه بر تولیدِ نورِ مناسب، فضای بیشتری از اتاق را نیز آزاد می‌کنند.
3- نور تأکیدی (Accent Lighting)
وظیفۀ اصلیِ نور تأکیدی، جدا کردنِ عنصری از معماری یا دکوراسیون، از سایرِ مناطقِ اتاق و برجسته کردنِ آن است. این کار اتاق را از حالتِ یکنواخت و کسل‌کننده بیرون می‌آورد و به آن بُعد و حس و حال می‌بخشد. این مسئله بویژه در اتاق خواب که معمولا فضایی نسبتا کوچک است، اهمیتی مضاعف دارد. نوری که بر یک تابلوی نقاشی روی دیوار می‌تابد، یا نوری که گچ‌بری‌های یک ستون یا سقف را برجسته می‌کند، نمونه‌هایی از نورِ تأکیدی هستند. نورهای تأکیدی هم عموما متمرکز و دارای زاویۀ بسته‌اند اما این تنها گزینۀ پیشِ روی شما در اتاق خواب نیست. درخششِ ملایمِ چراغ‌ها توکار در حاشیه‌های سقف یا نورِ خیال‌انگیزِ لامپ‌های LED رشته‌ای دورِ پایه‌های تخت هم نوعی از نورِ تأکیدیِ ملایم هستند که با استفاده از آنها می‌توانید به اتاق خواب‌تان تنوع و زیباییِ بیشتری ببخشید.
4- نور تزیینی (Decorative Light)
نورِ تزیینی نوری‌ست که صرفا با هدفِ از میان بردنِ یکنواختیِ بخش‌های خالیِ اتاق و زیبایی بخشیدن به آنها استفاده می‌شود. تاباندنِ نورهای رنگی بر دیواری خالی یا نورپردازیِ سقفِ اتاق خواب، نمونه‌هایی از نورِ تزیینی هستند. استفاده از این نوع نور، بخصوص می‌تواند در ایجادِ فضای حسیِ مورد نظرتان در اتاق خواب مؤثر باشد. اما در استفاده از این نورها همیشه به دو نکته دقت داشته باشید.
اول این که از نورهای تزیینی تنها در تعدادِ موردِ نیاز و متناسب استفاده کنید تا باعثِ ایجادِ احساسِ شلوغی و پراکندگی در اتاق نشوند. این مورد در نورپردازی اتاق خواب بچه می‌تواند جذاب باشد.
دوم این که به هماهنگ بودنِ دمای رنگِ این نورها با اصلی‌ترین کارکردهای اتاق‌خواب یعنی خواب و استراحت، دقت کنید. دربارۀ دمای رنگِ نور در ادامه توضیح خواهیم داد.
توجه به ابعاد و فضای اتاق
انواعِ گوناگونِ نورها و ویژگی‌ها و کاربردهاشان را با هم مرور کردیم. اما در انتخابِ چراغ‌های تولیدکنندۀ این نورها و در تعیینِ محلِ نصب‌شان، باید به چه پارامترهایی دقت کنیم؟ اینجاست که مسئلۀ ابعاد و فضا، واردِ روندِ طراحی نورِ اتاق خواب می‌شود.
محلِ نصبِ چراغ‌ها
نخستین گام در نورپردازیِ اتاق خواب، تعیینِ محلِ نصبِ چراغ‌هاست. برای این کار در ابتدا باید بخش‌های مناسبی را در اتاق خواب، برای هر نوع از نورها در نظر بگیریم. محل‌هایی که بناست در آنها نورِ عمومی نصب شود باید از ارتفاعِ کافی برخوردار باشند تا نورِ چراغ‌ها بتوانند بیشترین دامنۀ ممکن را نوردهی کنند. همچنان محلِ قرارگیریِ این چراغ‌ها باید بگونه‌ای باشد که نورشان تنها در یک گوشه، متمرکز نشود و از دست نرود. محل‌هایی که بناست کارهایی مانند مطالعه، آرایش یا لباس پوشیدن در آنها انجام شوند نیز برای نصبِ نورهای کاری باید مشخص شوند.
جایگاهِ نصبِ چراغ در این بخش‌های اتاق، طبعا باید بگونه‌ای باشد که بیشترین میزانِ نورِ مفید از چراغ‌ها به فضای انجامِ کار بتابد. مثلا در کمدِ لباس‌ها، نور باید دیدی قابلِ قبول به همۀ لباس‌های آویخته شده ببخشد تا انتخاب از میان‌شان به راحتی امکان‌پذیر باشد. محلِ نورهای تأکیدی هم باید با توجه به معماریِ داخلی و دکوراسیونِ اتاق خواب تعیین شود. کجا یک ویژگیِ متمایزِ معماری یا عنصری خاص در دکوراسیون وجود دارد که می‌خواهید در ابتدای ورودِ هرکس به اتاق، به چشم بیاید؟ نورهای تأکیدی باید در اطرافِ این مکان‌ها، و در نقطه و زاویه‌ای نصب شوند که هرچه‌بیشتر به این عناصر بُعد و بافت بخشیده، آنها را برجسته کنند. نهایتا باید در صورتِ تمایل به استفاده از نورهای تزیینی، نقاطی را که حسِ خالی بودن دارند در اتاق بیابید و مشخص کنید.
تعداد و شدتِ نورِ چراغ‌ها
مرحلۀ بعد، مشخص کردنِ تعدادِ چراغ‌ها و شدتِ نورِ آنهاست که کاملا بستگی به ابعاد و فضای اتاق دارد. اگر چراغ‌ها بیشتر از حدِ لازم باشند علاوه بر تولیدِ نورِ آزاردهنده، چشم‌اندازِ اتاق را شلوغ و بی‌نظم خواهند کرد، و تعدادِ کم‌تر از حدِ لازم هم، طبعا به نورِ ناکافی خواهد انجامید. شدتِ نورِ چراغ‌ها نیز پارامترِ بسیار مهمی‌ست. شدتِ نورِ انواعِ لامپ‌ها با واحدِ لومِن (Lumen) سنجیده می‌شود. هرچه این پارامتر بیشتر باشد میزانِ درخشندگیِ لامپ نیز بیشتر است. بعنوان مثال یک لامپِ ۴۰ وات حدودِ ۴۰۰ لومن و یک لامپِ ۶۰ وات حدودِ ۷۰۰ لومن درخشندگی دارد.
بطورِ کلی هر اتاق خواب به حدودِ ۱۰ تا ۲۰ لومن نور در هر متر مربع نیاز دارد. این مقدار البته عددی قاطع و ثابت نیست و بستگی به سلیقۀ خاصِ شما دربارۀ میزانِ درخشندگیِ اتاق خواب نیز دارد. با ضربِ مساحتِ اتاق در این مقدار، مقدارِ کلِ نورِ لازم برای اتاق به دست می‌آید، و پس از آن می¬توان این مقدار را میانِ انواعِ نورها و چراغ‌های موردِ نظر، تقسیم کرد.
در محاسبۀ میزانِ روشنایی، به این نکته هم حتما توجه کنید که نورِ اتاق خواب بطورِ کلی باید به مراتب کم‌تر از جایی مثلِ آشپزخانه یا اتاق نشیمن باشد تا کیفیتِ خواب و استراحت‌تان از دست نرود. همچنین این نکته را در نظر داشته باشید که شما معمولا به ندرت از همۀ انواعِ نورها همزمان استفاده می‌کنید و غالبا تنها نوری را روشن می‌کنید که با فعالیت‌تان هماهنگ باشد.
چینشِ چراغ‌ها
در آموزش نورپردازی اتاق خواب پس از این مرحله نوبت به طراحیِ چینشِ لامپ‌ها می‌رسد. نوعِ کاربردِ هر نور، محلِ تقریبیِ آن را در مرحلۀ اول مشخص کرده است اما در این چهارچوب هم، چینش‌های متعددی ممکن است. نوعِ چینشِ چراغ‌ها را طوری انتخاب کنید که تعدیل کنندۀ فضا، و در تناسب با دیگر نورها باشد. بعنوانِ مثال اگر اتاق‌خواب‌تان پلانی مستطیلی دارد می‌توانید با جاگذاریِ مناسبِ چراغ‌های سقفیِ توکار، منظرۀ آن را به پلانی مربع شبیه‌تر کنید. همچنین در این مرحله هم، تلاش کنید تا با کم‌ترین تعدادِ ممکن، منظره‌ای هرچه ساده‌تر و خلوت‌تر پدید بیاورید.
انتخابِ چراغ‌ها
مرحلۀ آخر، مرحلۀ انتخاب و تهیۀ چراغ‌های مناسب است. یکی از پارامترهای مهم در این انتخاب، ابعادِ چراغ‌هاست که باز در ارتباطِ کامل با ابعادِ اتاق و اشیای موجود در آن است. بعنوانِ مثال اغلب توصیه می‌شود ارتفاع چراغ‌های خوابِ دو سوی تخت را حدودا ۳/۱ تا ۳/۲ عرضِ پاتختی‌ها انتخاب کنید. همچنین ابعاد و ارتفاعِ چراغ‌های آویزیِ سقفی باید هماهنگ با ارتفاعِ سقف و مساحتِ اتاق باشد. آویختنِ چلچراغی چندین شاخه در اتاق خوابی کوچک با سقفی کوتاه، طبعا فضایی شدیدا خفه و ناهماهنگ ایجاد خواهد کرد. ارتفاعِ مناسبِ چراغِ آویزیِ مرکزیِ اتاق خواب را معمولا حدودِ ۲.۵ متر از کف در نظر می‌گیرند. همچنین برخی طراحان در محاسبۀ ارتفاع و ابعادِ این چراغ، پارامترهایی مانندِ اندازۀ تخت را هم لحاظ می‌کنند.
انتخابِ دمای رنگِ نورِ مناسب
در بخشِ قبل، به قواعدِ انتخابِ صحیحِ چراغ‌ها از منظرِ ابعاد و ارتفاع اشاره کردیم. پارامترِ بسیار مهمِ دیگر در این انتخاب، دمایِ رنگِ نور است. دمای رنگِ نور که با واحدِ کلوین (Kelvin) سنجیده می‌شود پارامتری‌ست که میزانِ گرمی یا سردیِ نور را مشخص می‌کند. در یک سویِ طیفِ دمای رنگ نور، نارنجی و زرد بعنوانِ رنگ‌های گرم با حدودِ ۱۰۰۰کلوین، و در سوی دیگر، تونالیته‌های رنگِ آبی با حدودِ ۱۰.۰۰۰ کلوین قرار دارند. مسئلۀ دمایِ رنگِ نورِ اتاق خواب، تا حدودی سلیقه‌ای‌ست اما با توجه به این که اصلی‌ترین کارکردِ این اتاق، خواب و استراحت است، معمولا دمای رنگِ نورِ میانِ ۲.۲۰۰ تا ۳.۰۰۰ کلوین را برای آن در نظر می‌گیرند. این دما، مناسب‌ترین دمای رنگِ نور برای بالا بردنِ کیفیتِ خواب و استراحتِ عمیق است. از آنجا که در این انتخاب چنان که اشاره شد سلیقۀ افراد هم دخیل است، استفاده از نورهای LED با قابلیتِ تنظیمِ رنگ می‌تواند گزینۀ مناسبی برای برخی چراغ‌های اتاق خواب باشد.
نکاتی مهم در طراحیِ نورپردازی اتاق خواب
• ابتدا دکوراسیونِ داخلیِ اتاق خواب را شکل داده، لوازم را در محل‌های موردِ نظر قرار دهید و سپس با توجه به این چینش، طراحیِ نورپردازیِ اتاق را آغاز کنید.
• لایه‌های نوری را از نظرِ ارتفاع، در سه سطحِ حدودی طراحی کنید: سقف، بالای درگاه و سطحِ میزها. منابعِ نوری را چنان در این سه سطح پخش کنید که به اتاق، بُعد و عمق ببخشند. بخصوص به سایه‌های ایجاد شده توسطِ هر نور دقت کنید. سایه‌ها نقشی اساسی در ایجادِ فضای دراماتیک در اتاق دارند.
• کارِ طراحی را ابتدا از نورِ عمومی آغاز کنید. پس از آن به کارهایی که بناست در اتاق خواب انجام دهید و محلِ هریک توجه کنید. آیا محلی که در آن مطالعه خواهید کرد، مبلِ گوشۀ اتاق است یا روی تخت؟ آیا لباس‌های‌تان را معمولا جلوی کمد می‌پوشید یا روبروی میزِ آرایش؟ برای هرکدام از محل‌های موردِ نظر، نورهای کاریِ متمرکز و کافی در نظر بگیرید تا بتوانید بسادگی و بدونِ خستگیِ چشم، هرکدام از کارها را انجام دهید. در مرحلۀ بعد به سراغِ نورهای تأکیدی و نهایتا تزیینی بروید.
• در طراحیِ نورپردازی، به اشغالِ حداقلیِ فضا توسطِ چراغ‌ها توجه کنید. بعنوانِ مثال نورهای تأکیدیِ آویزی یا دیوارکوب می‌توانند جایگزینی مناسب برای چراغ‌های پایه‌دار باشند، یا چراغ‌های تو کار، بخصوص اگر ابعادِ اتاق خواب‌تان کوچک است، می‌توانند بعنوانِ گزینه‌ای مناسب برای ایجادِ نورِ عمومی مورد استفاده قرار گیرند.
• همیشه عنصرِ سادگی را در طراحیِ نورپردازی اتاق خواب در نظر داشته باشید. فراموش نکنید که اصلی‌ترین کارکردِ این اتاق برای شما، خواب و استراحت است. شلوغ کردنِ فضا با چراغ‌های پر زرق و برق و نورهای متعددِ غیرضروری، نه تنها به زیبایی و تناسبِ اتاق لطمه خواهد زد، بلکه خواب و استراحت‌تان را نیز مختل خواهد کرد.
• محلِ نصبِ کلیدها را با دقت انتخاب کنید تا به آسان‌ترین صورت بتوانید نورها را کنترل کنید. بعنوانِ مثال همیشه برای چراغ‌های نورِ عمومی، یک کلید در ورودیِ اتاق و یک کلید هم بالای تخت در نظر بگیرید تا بتوانید بدونِ خارج شدن از تخت برای خاموش کردنِ چراغ و برگشتن در تاریکی، از روی تخت این کار را انجام دهید.
• اگر مقابلِ تخت‌تان تلویزیون نصب کرده‌اید، حتما یک چراغِ کم‌نور، بالا یا کنارِ محلِ قرار گرفتنِ سرتان تعبیه کنید. تماشای تلویزیون در تاریکیِ مطلق به چشم‌ها آسیب خواهد رساند.
• استفاده از دیمِرها و سیستم‌های نوریِ هوشمند را فراموش نکنید. تنظیم‌کننده‌های نور می‌توانند سیستمِ نورپردازی اتاق خواب را کاملا انعطاف‌پذیر کنند و به شما توانِ تنظیمِ آن را متناسب با نیازتان در اوقاتِ مختلف ببخشند. همچنین استفاده از سیستم‌های هوشمند می‌تواند بخشی از کارِ تنظیمِ نور را بصورتِ اتوماتیک دربیاورد و نیز صورت حسابِ ماهانۀ برق‌تان را بطورِ محسوس، کاهش دهد.
• در انتخابِ تجهیزاتِ روشنایی، به شکلِ بیرونیِ چراغ‌ها و هماهنگی‌شان با سبک و حس و حالِ دکوراسیونِ اتاق توجه کنید.
• استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف را همیشه در اولویت قرار دهید. لامپ‌های کم‌مصرف مانندِ انواعِ گوناگونِ لامپِ LED علاوه بر کم کردنِ هزینۀ مصرفِ انرژی، عمرِ بالایی هم دارند و دیر به دیر نیاز به تعویض پیدا می‌کنند.
• در هر مرحله از کار، به مشورت با متخصصِ حوزۀ نورپردازیِ داخلی بعنوانِ یک ضرورت نگاه کنید. نورپردازی تخصصی‌ست که مهارت در آن نیازمندِ دانش و تجربۀ بسیار است. با استفاده از مشورت با متخصصین، از این مهارت بهره ببرید.
کلام آخر
در این مقاله با هم جزئیاتِ اصلی‌ترین قواعدِ نورپردازی اتاق خواب را مرور کردیم و در انتها به برخی نکاتِ کاربردی نیز اشاره نمودیم. اتاق خواب، درونی‌ترین بخشِ هر خانه است. خلوت‌گاهی که از همۀ آشفتگی‌ها و خستگی‌های روزانه به آن پناه می‌بریم تا با نیرو گرفتنِ دوباره در آن، به کار و فعالیتِ روزانه ادامه دهیم. نورپردازیِ صحیحِ این بخش از خانه، تأمین و تضمین‌کنندۀ این کارکردِ ارزشمند و مهم است. امیدواریم خواندنِ این مقاله برای‌تان در مسیرِ هرچه کارآمدتر و زیباتر کردنِ اتاق خوابِ خانه‌تان، مفید بوده باشد.