زندگی هرروزه انسان‌ها و درک‌شان از جهان اطراف، به تمامی بر بنیانِ پدیدۀ «نور» بنا شده است. برای صحبت درباره طراحی نورپردازی ساختمان باید بحث را از خود نور شروع کنیم. بدون نور، جهان پیرامون تنها سیاهی یکدست هراسناکی‌ست که رسیدن به شناخت از آن ممکن نیست. دریافتنِ ارزش نور، قدمتی به درازای تاریخِ زیست انسان بر زمین دارد. ارج نهادن به نور در زبان‌های بشری و در قدیمی‌ترین متون نگاشته شده از جمله متون مقدس بوضوح آشکار است. در این متون نقطۀ آغاز خلقت، در کار آمدن نور است. کتاب مقدس، نقطۀ صفر تولد جهان را چنین توصیف می‌کند: «و خداوند گفت روشنایی شود و روشنایی شد».
تنها منبع نوری در دسترس انسان در ابتدا نور طبیعی خورشید بود. نوری که هنگام طلوع و غروب خورشید، با برآمدن از افق و ناپدید شدن در آن، شیوه زیست انسان‌ها را تنظیم می‌کرد. پس از کشف و مهار آتش توسط انسان، نور دیگری هم به آن منبع نخستین اضافه شد. این دو نور در کنار الزامات فنی و کاربردی، از همان ابتدا یکی از بنیان‌های هنر معماری و ساخت بناها شدند. قرن‌ها تا پیش از اختراع لامپ‌های گازی، معماران و مخترعان انواع روش‌ها را برای استفاده از نور طبیعی و نور آتش ابداع کردند تا بسته‌ترین فضاهای ساختمانی را روشن کنند. اختراع لامپ‌های گازی و سپس الکتریکی، جهانی بی‌کران را پیش روی این مهارت گشود و ابعاد جدیدی از آن را آشکار کرد. به مرور دیگر هدف تنها روشن کردن فضای داخل بناها نبود. اهداف زیبایی‌شناسانه، تأثیرات روانی نورها، انرژی مورد استفاده توسط منابع نوری و نظایرشان هم در کار آمدند تا این مهارت را به تخصصی پیچیده و چندلایه در نورپردازی معماری تبدیل کنند.
امروزه «طراحی نورپردازی ساختمان» یا «Architectural Lighting Design» از جمله تخصص‌هایی‌ست که از اجزاء جدانشدنی صنعت ساختمان‌سازی به‌شمار می‌آید. این حوزه به تعبیری حوزه‌ای میان‌رشته‌ای است که از عالم هنر تا علوم پایه و از مهندسی و تا روانشناسی گسترده است. در این مقاله قصد داریم به مفهوم، ماهیت و روش‌های اجرایی این تخصص بپردازیم. با ما همراه باشید.
تاریخچه مختصر طراحی نورپردازی ساختمان
پس از اهلی شدن آتش، انسان نیاز به ساخت محفظه و جایگاهی برای روشن نگه داشتن آتش را دریافت. نخستین نمونۀ چنین محفظه‌هایی، مشعل‌هایی بودند که از موادی چون صدف و شاخ حیوانات ساخته و با روغن گیاهی یا حیوانی پر می‌شدند. گام بعدی پس از اختراع شیشه استفاده از چراغ‌های دارای حباب‌های شیشه‌ای بود. تا قرن‌ها تنها منبع نور مصنوعی انسان برای روشن کردن ساختمان‌ها، صورت‌های بسیار متنوع و متکثر همین چراغ‌ها بودند که به مرور سوخت‌های فسیلی در آنها جایگزین روغن شدند. در این دوران عناصر زیبایی‌شناختی تنها به فرم‌ها و صورت‌های بیرونی این چراغ‌ها محدود می‌شد. در کنار استفاده از این چراغ‌ها، معماران هم به انواع روش‌ها نظیر تعبیۀ پنجره‌های بزرگ و حفره‌های سقفی و ساخت بنا در جهتی که از بیشترین مقدار نور طبیعی بهره ببرد، تمسک می‌جستند تا درون ساختمان‌ها را تا سرحد ممکن روشن‌تر کنند. جهش بسیار مهم در حیطۀ نورپردازی، اختراع لامپ‌های گازی در دهۀ ۱۷۹۰ در انگلستان بود. در ابتدای قرن نوزدهم نخستین نمونه‌های لامپ الکتریکی طراحی و به دنبال آن لامپ‌های الکتریکی حباب‌دار ابداع شدند. در دهۀ ۱۸۴۰ لامپ‌های موسوم به آرک در فرانسه اختراع شدند، لامپ‌هایی که در آنها نور توسط قوسی الکتریکی ایجاد می‌شد. دهۀ ۱۸۶۰ دهۀ اختراع لامپ‌های فلورسنت بود. مسیری که ادیسون با افزودن به عمر و روشنایی لامپ‌ها سهم خود را در آن ادا کرد. از جمله آخرین مراحل این مسیر در قرن بیستم، اختراع لامپ‌های ال‌ای‌دی بوده است که نیاز به حباب ندارند و امروزه از پرکاربردترین منابع نورپردازی معماری و روشنایی در ساختمان‌ها هستند. حاصل این تاریخچۀ طولانی، انواع متنوع منابع روشنایی‌ست که امروزه بعنوان مواد خام در دسترس متخصص طراحی نورپردازی ساختمان قرار دارند. پیش از پرداختن به شرح دقیق وظایف و ابعاد کار طراح نورپردازی ساختمان، بد نیست اشاره‌ای مختصر به پارامترهای نور و انواع چراغ‌ها و روش‌های مورد استفاده در نورپردازی ساختمان داشته باشیم.
پارامترهای نور و تأثیرات‌شان در نورپردازی معماری
نور در نگاهی ابتدایی ممکن است پدیده‌ای ساده با دو یا سه پارامتر متغیر به‌نظر برسد اما برای طراحی دقیق نورپردازی لازم است اطلاع دقیقی از ویژگی‌های گوناگون نور داشته باشیم. این ویژگی‌ها عبارتند از:
• شار نوری (Luminous Flux): شار نوری نشان‌دهنده میزان کل نوری‌ست که از یک منبع نوری مانند لامپ ساطع می‌شود. این پارامتر در واحد زمان سنجیده می‌شود. شار نوری با نماد Φ نمایش داده شده، با واحد اندازه‌گیری لومن (lm) سنجیده می‌شود.
• شدت نور (Light Intensity): در حالت ایده‌آل، یک منبع نوری می‌بایست نور را در تمامی جهات و به طور مساوی بازتاب دهد، اما متأثر از شکل حباب و چراغی که لامپ در آن قرار گرفته است، این اتفاق نمی‌افتد. برای اندازه‌گیری میزان پخش و بازتاب نور در جهت‌های خاص، از عنصری به نام شدت نور استفاده می‌شود. این پارامتر برابر است با میزان شار نوری در یک استرادیان (Ω) و با نماد I نشان داده می‌شود.
• توان (Power): توان یک لامپ که با واحد وات بیان می‌شود، برابر با مقدار انرژی مورد نیاز و میزان برق مصرفی یک لامپ است.
• پخش نور (Light Distribution): به میزان شار نوری که در زاویه‌ای مشخص بازتاب داده می‌شود، پخش نور می‌گویند. در واقع پخش نور، شار نوری متراکم شده در یک زاویه خاص است. هرچه اندازه زاویه‌ای که شار نوری در آن منتشر می‌شود بیشتر باشد، پخش نور نیز گسترده تر خواهد بود.
• یکنواختی نور (Uniformity): یکنواختی نور رابطه مستقیمی با میزان پخش نور دارد. همان‌گونه که از اسم این پارامتر مشخص است، یکنواختی به میزان پخش نور در محیط گفته می‌شود.
• درخشندگی (Luminance): پارامتر درخشندگی، به میزان نوری که از یک سطح به چشم می‌تابد، بستگی دارد. این پارامتر میزان درخشان بودن و روشن بودن یک سطح را نشان می‌دهد. درخشندگی با نماد L نمایش داده می‌شود. این پارامتر صورتی دوسویه دارد یعنی هم به منبع نوری و هم به سطح مورد نظر بستگی دارد.
• شدت روشنایی (Illuminance): شدت روشنایی معادل میزان نوری است که به سطحی مشخص تابیده می‌شود. شدت روشنایی با نماد E نشان داده می‌شود و واحد آن لوکس (Lux) است.
• بهره نوری (Luminous Efficacy): مقدار بهره نوری برابر است با تقسیم شار نوری خروجی چراغ، به میزان شار نوری ایده‌آل که برحسب درصد بیان می‌شود. با توجه به کمبود انرژی و افزایش هزینه‌ها، تولیدکنندگان لامپ تلاش می‌کنند تا بهره‌وری محصولات خود را افزایش دهند.
• بهره الکتریکی (Electrical Efficacy):بهره الکتریکی برابر با میزان خروجی نور از منبع در واحد انرژی است. این پارامتر بیان می‌کند که در هر واحد انرژی که بر حسب وات سنجیده می‌شود، چه مقدار شار نوری تولید می‌شود. این پارامتر با نماد ƞ نمایش داده می‌شود.
• ضریب نمود رنگ (Color Rendering Index): هر منبع نوری کیفیت نوری خاصی دارد و رنگ اجسام در زیر منابع نوری مختلف، متفاوت به نظر می‌رسد. در واقع نمود رنگ اجسام در زیر نور لامپ‌های گوناگون متفاوت است. اگر خورشید را به عنوان استانداردترین منبع نوری در نظر بگیریم، این شاخص نشان می‌دهد که رنگ اجسام در زیر نور منبع نور مصنوعی، تا چه اندازه واقعی‌ست و به رنگ جسم در زیر منبع نور طبیعی شباهت دارد. این پارامتر با نماد CRI نشان داده می‌شود و در برخی از استانداردها Ra نیز گفته می‌شود.
• رنگ نور (Color of Light): رنگ نوری که از لامپ ساطع می‌شود از پارامترهای مهم نورپردازی است. این عنصر اغلب توسط کارخانه تولیدکننده لامپ مشخص می‌شود. برای نورهای رنگی از یک منحنی به نام منحنی کروماتیستی استفاده می‌شود و رنگ براساس موقعیت‌های x و y روی نمودار مشخص می‌شود.
• دمای رنگ نور (Color Temperature): هنگامی که یک جسم سیاه و یا جسمی که تمام نور را به خود جذب می‌کند (پلاتین) حرارت داده شود، با افزایش دما، این جسم از خود نور تولید می‌کند. نور تولیدشده از رنگ‌های گرم آغاز می‌شود و هر چه دمای جسم بیشتر شود، نور به رنگ‌های سرد و آبی متمایل می‌شود. به همین دلیل پارامتر دمای رنگ اهمیت پیدا می‌کند و چون این پارامتر به دما مربوط است، واحد کلوین برای آن در نظر گرفته می‌شود.
• خیرگی (Glare): خیرگی یک پارامتر منفی در منابع نوری محسوب می‌شود. این پارامتر سبب می‌شود تا میزان دید کاهش پیدا کند و خستگی زیادی برای چشم ایجاد شود. استفاده از چراغ‌های نامناسب، نصب در موقعیت مکانی بد و رنگ نور فضا عواملی هستند که می‌توانند میزان خیرگی را کاهش یا افزایش دهند. در محیطهای مختلف میزان خیرگی نباید از حدی مشخص تجاوز کند. این مقدار اغلب اوقات توسط کارخانه تولیدکننده مشخص می‌شود.
• منحنی پخش نور (Light Distribution Diagram): برای محاسبه پارامترهای مربوط به منحنی پخش نور، صفحه‌ای مدرج را در مقابل منبع نور قرار می‌دهند. با توجه به میزان شار نوری که این صفحه دریافت می‌کند، نموداری رسم می‌کنند که به آن منحنی پخش نور می‌گویند.
بخوانید: همه‌چیز دربارۀ نورپردازی نمای ساختمان
انواع منابع نوری و روش‌های طراحی نورپردازی ساختمان
منابع نوری مصنوعی، طیفی وسیع از لامپ‌ها را در بر می‌گیرند که هریک ویژگی‌ها و کاربرد خاص خود را دارند. برخی از پرکاربردترین منابع نوری مصنوعی عبارتند از:
• لامپ‌های LED: این نوع لامپ‌ها فاقد حباب، و دارای مصرف انرژی کم، عمر طولانی و رنگ‌های متنوعی هستند. آنها می‌توانند برای ایجاد اثرات نورپردازی گوناگون مانند ایجاد روشنایی مستقیم یا غیرمستقیم، تغییر رنگ و حتی ایجاد الگوهای نوری مورد استفاده قرار گیرند. لامپ‌های LED یکی از پراستفاده‌ترین و محبوب‌ترین منابع نوری در طراحی نورپردازی خارجی ساختمان و نورپردازی داخلی آن هستند.
• لامپ‌های فلورسنت: این نوع لامپ ها نیز دارای مصرف انرژی کم، عمر طولانی و رنگ‌های متنوع هستند. آنها برای ایجاد نورپردازی بر روی سطوح بزرگ مانند دیوارها و سقف ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، لامپ‌های فلورسنت نورپردازی دارای محدودیت‌ها و ایراداتی نیز هستند. این لامپ‌ها به دلیل داشتن رنگ نوری سرد، در برخی نورپردازی‌های داخلی مانند اتاق خواب و نشیمن، به خوبی عمل نمی‌کنند. همچنین، این لامپ‌ها به دلیل داشتن سیستم روشن شدنِ کند، و نیاز به چندین ثانیه برای رسیدن به روشنایی کامل، در برخی موارد به صورت مناسب عمل نمی‌کنند.
• روشنایی‌های خورشیدی: این نوع روشنایی‌ها از انرژی خورشید برای تولید نور استفاده می‌کنند. این چراغ‌ها اغلب برای نورپردازی فضاهای باز مانند باغ‌ها و پارک‌ها استفاده می‌شوند. روشنایی‌های خورشیدی بخصوص برای مکان‌هایی که امکان دسترسی آنها به برق محدود است، مناسب هستند. روشنایی‌های خورشیدی به دلیل داشتن انرژی پایدار و قابل تجدید، نیاز کمتری به نگهداری و نیز هزینه کمتری نسبت به سیستم‌های نورپردازی دیگر دارند. همچنین، این سیستم‌ها به دلیل عدم نیاز به سیم‌کشی و نصب آسان، برای نورپردازی مسیرهای پیاده‌روی، فضاهای سبز و حیاط‌های خانگی مناسب هستند.
• لامپ‌های هالوژن: این نوع لامپ‌ها در اندازه‌ها و توان‌های مختلفی در دسترس هستند و برای ایجاد نورپردازی مستقیم و غیرمستقیم در محیطهای داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این لامپ‌ها به دلیل داشتن رنگ نوری گرم و طبیعی، شدت نور قابل تنظیم و عمر طولانی، بسیار پرکاربرد هستند.
• نورپرده‌ها: این نوع منابع نور به صورت پارچه‌های شفافی هستند که نور را درون خود جذب کرده، آن را منعکس می‌کنند. نورپرده‌ها برای ایجاد نورپردازی در محیطهای داخلی مانند سالن‌های بزرگ و تئاترها استفاده می‌شوند.
برای مرور، انتخاب و خریداری انواع منابع نوری می‌توان به سهولت از فروشگاه‌های مجازی استفاده کرد. فروشگاه «ازنور» یکی از این فروشگاه‌های مجازی با محصولات گسترده و متنوع است.
همچنین برای نورپردازی مکان‌های گوناگون، از روش‌های متفاوتی متناسب با شرایط و کارکرد استفاده می‌شود. از جمله:
• نورپردازی عمومی (محیطی) (Ambient Light): این نوع نورپردازی، روشنایی کلی را در محیط فراهم می‌کند و میزان نور مناسبی برای دیدن و عبور از میان اشیاء ایجاد می‌نماید. این نور می‌تواند توسط چراغ‌های خطی، چراغ‌های توکار، پنل60×60، آباژور و غیره ایجاد شود. یکی از مشخصات نور عمومی، یکنواختی و Diffuse بودن آن است به نحوی که درخشندگی بیش از حد ایجاد نکند.
• نورپردازی موضعی (کاری) (Task Light): وظیفه این نور، کمک به انجام کار یا عملی بخصوص مانند مطالعه، آشپزی، خیاطی، و نوشتن است. با این روش نور بیشتری بر روی یک سطح بخصوص متمرکز می‌گردد. لامپ‌های رومیزی، آویزی و پایه‌دار، مثال‌های خوبی برای این مدل نور هستند. برای خلق نور چشم نواز منبع نور بهتر است به گونه‌ای باشد که لامپ در دید مستقیم قرار نگیرد. همچنین استفاده از چند منبع نور باعث ایجاد سایۀ کمتری خواهد شد.
• نورپردازی تاکیدی (Accent Light): اصطلاح نورپردازی تاکیدی به نورِ جهت‌داری اطلاق می‌شود که بر روی یک شیء یا بخشی از فضا تابیده می‌شود. این نور برای برجسته کردن و جدا کردن بخشی از فضا ایجاد می‌شود. تابش نور بر روی یک تابلو، گیاه، فرش یا یک گلدان آنتیک، چشم هر بیننده‌ای را به سمت آن می‌کشاند. بغیر از اشیاء، نور متمرکز را می‌توان بر روی یک دیوار آجری یا سنگی نیز تاباند و صحنه‌ای زیبا خلق کرد.
• نورپردازی تزئینی (Decorative Light): این شیوه چنان که از نام آن نیز مشخص است با هدفِ ایجاد فضای نوری تزیینی انجام می‌شود. در این شیوه می‌توان از لوسترها، چراغ‌های آویز و یا رقص نورهای مناسب استفاده کرد. لازم به ذکر است که این شیوۀ روشنایی به تنهایی جوابگوی نیازهای روشنایی محیط نیست و می‌بایست از نورپردازی عمومی نیز در کنار آن استفاده کرد. نور مخفی یا cove lighting یکی از گزینه‌های مورد استفاده در نورپردازی تزیینی‌ست.
• نورپردازی فراتاب (Uplighting): در این شیوه پایۀ چراغ در سطحی پایین یا روی کف قرار داده می‌شود بگونه‌ای که جهت تابش نور رو به بالا باشد. از این روش بخصوص برای جلب توجه و برجسته کردنِ عنصری روی دیوارها استفاده می‌شود.
• نورپردازی فروتاب(Downlighting): در شیوۀ فروتاب، بر خلاف شیوۀ قبل، منبع نور بالای سوژه قرار می‌گیرد بگونه‌ای که جهت تابش، رو به پایین باشد. از این روش نیز عموما برای جدا کردن سوژه از پس‌زمینه یا خلق فضای نوری خاص استفاده می‌شود.
• نورپردازی ریلی (Track Lighting): نورپردازی ریلی به شیوه‌ای از نورپردازی اطلاق می‌شود که در آن با استفاده از ریل‌هایی که به سقف نصب می‌شوند، منابع نوری به دلخواه حرکت کرده، نور را به سمت محل مورد نظر هدایت می‌کنند. این نوع نورپردازی برای ایجاد جلوه‌هایی زیبا یا نورپردازی منظم در فضاهای داخلی و خارجی، بخصوص در موقعیت‌هایی که نیاز به تغییر جهت نورپردازی وجود دارد، استفاده می‌شود.
بخوانید: اصول نورپردازی داخلی ساختمان
کار «طراح نورپردازی ساختمان» چیست؟
حال که با اندکی از پیچیدگی‌های کار طراح نورپردازی ساختمان آشنا شدیم به سراغ شرح دقیق‌تر مسئولیت این متخصص می‌رویم. طراح نورپردازی ساختمان، وظیفۀ خلق فضای نوری را در درون، نما و محوطۀ بیرونی ساختمان، با استفاده از انواع منابع نور و روش‌های نورپردازی بر عهده دارد. او با ترکیب کردن دانش و مهارتش در حوزه‌های گوناگونی چون هنر، علوم پایه، مهندسی، فیزیولوژی، روانشناسی و تجارت، خلاقانه فضایی را پدید می‌آورد که کارکردی چندبعدی دارد. روشن شدن محیط بطور کلی، بنحوی که بتوان اشیاء و احجام را دید و در میان‌شان حرکت کرد، تنها یکی از کارکردهای فضای نوری خلق شده توسط اوست. این فضا کارکردهای متعدد دیگر نیز، از انواع کارکردهای زیبایی‌شناسانه گرفته، تا شکل دادن به فضای فیزیکی، و تا تأمین آرامش روانی و حتا کارکردهای رفتاری، بر عهده دارد. اغراق نیست اگر بگوییم محصول کار طراح نورپردازی داخلی، مستقیما بر ماهیت و کیفیت درونی و بیرونی زندگی ساکنین ساختمان اثر می‌گذارد.
اهمیت و ابعاد تخصص «طراحی نورپردازی ساختمان»
اگر خانه را کالبدی تصورکنیم، نور را می‌توان به مثابه روحی دانست که با حضورش خانه جان می‌گیرد و زنده می‌شود. نور و طراحی نور نه تنها فضا را روشن می‌کند بلکه به آن زیبایی و شکوه و صمیمیت می‌افزاید، محیط خانه و وسایل را شکل می‌دهد و به نگاه‌ها جهت می‌بخشد. از این منظر یک نورپردازی موفق، برجسته کنندۀ نقاط قوت و پوشانندۀ کاستی‌های خانه است. نور همچنین معین می‌کند که در ورود و حضور در هر فضای داخلی یا خارجی، توجه و نگاه به کدام سمت برود، کجا بماند و از کجا بگریزد. نورپردازی فضای خارجی و داخلی خانه می‌تواند باعث آرامش یا تنش در ساکنین شود و به انجام کارهای روزمره یاری برساند یا در آنها اختلال ایجاد کند. این همه محصولِ کار طراح نورپردازی ساختمان است.
ابعاد گوناگونی که باید متخصصِ مشغول به کار در این حرفه به آنها توجه کند را می‌توان چنین توصیف کرد:
۱-بعد کارکردی: فضای نوری در هر قسمت از خانه، هماهنگ با کارکرد آن قسمت باید متفاوت باشد. نوری که برای مطالعه در گوشه‌ای از خانه لازم است، با نور مورد نیاز برای آشپزخانه، یا نور متناسب با اتاق خواب، یا طراحی نورپردازی خارجی ساختمان متفاوت است. همچنین نور لازم برای محیط کار با نور هماهنگ با یک کافی‌شاپ، شبیه هم نیستند. توجه نکردن به کارکردها، قطعا ایرادی بسیار آسیب‌زننده در این حرفه بشمار می‌آید.
۲-بعد زیبایی‌شناختی: نور جز روشن کردن خانه، وظیفۀ زیبا کردن آن را نیز بر عهده دارد. تابلویی زیبا که با یک نور دیوارکوبِ فروتاب روشن و از پس‌زمینه کنده شده، یا دیواری خالی که نوری رنگی به آن جلوه بخشیده، یا قفسۀ کتابی که با نورهای مخفی در اطراف روشن شده، به تمامی زیبایی و جلوه‌شان را مدیون نورپردازی ساختمان هستند. نیز چنان که اشاره شد، نورپردازی خانه به نوعی آراستن و پیراستن خانه نیز هست. کنجی بدشکل یا ستونی نابجا می‌تواند با نورپردازی صحیح از چشم‌ها پنهان شود، و شومینه‌ای خوش‌فرم می‌تواند با نور مناسب به چشم‌ها بیاید و دیده شود.
۳-بعد روان‌شناختی: نور هر محیطی در وضعیت روانی حاضران در آن محیط تأثیری اثبات‌شده و آشکار دارد. رنگ و دمای نور، ثبات نور، شدت نور و پارامترهای متعدد دیگر، هریک تأثیری قاطع بر حس و حال محیط و انسان‌ها دارند. نورهای سرد به تنهایی فضا را یکنواخت و خشک می‌کنند و نورهای گرم به آن حس دنج بودن و صمیمیت می‌بخشند. نوری ثابت و ملایم باعث ایجاد آرامش می‌شود و نوری تند و چشمک‌زن در فضا تنش ایجاد می‌کند. همین‌طور کیفیت و شیوۀ نورپردازی خانه، طبق تحقیقات انجام‌شده، بر تنظیم ساعت بیولوژیک ذهنی انسان‌ها مؤثر است. توجه به چنین مواردی برای خلق فضایی نوری که بر سلامت و وضعیت روانی افراد تأثیری مثبت داشته باشد از ضروریات کار یک متخصص طراحی نورپردازی ساختمان است.
۴-بعد فیزیولوژیک: در چند دهۀ اخیر پروژه‌های تحقیقاتی متعددی در زمینۀ تأثیر نورهای گوناگون بر سلامت اندام‌های زندۀ انسانی انجام شده است. طراح نورپردازی معماری که بخواهد به‌روز باشد و بر همۀ ابعاد کارش اشراف کامل داشته باشد، باید با چنین تحقیقاتی نیز آشنا باشد.
۵-بعد انرژیایی: صرفه‌جویی در منابع انرژی از مباحث مهم روزگار ما بشمار می‌آید. استفاده از وسایل کم‌مصرف در هر حوزۀ انرژی، نه تنها خدمتی به نسل‌های آینده است، بلکه هزینه‌های مصرف‌کنندگان را هم بشدت کاهش می‌دهد. طراحی سیستم نورپردازی با انرژیِ مصرفیِ هرچه کم‌تر نیز بی‌شک یکی از مواردِ مهمی‌ست که طراحی نورپردازی ساختمان باید آن را در طرح‌هایش لحاظ کند.
طراح نورپردازی ساختمان باید چه توانایی‌هایی داشته باشد؟
با توضیحاتی که داده شد، روشن است که متقاضی کار در این حوزۀ تخصصی، اگر خواهان پیشرفت و اعتبار و موفقیت است، باید دانشی گسترده و مهارت‌های عملیِ متعدد در حوزه‌های گوناگون نظیر هنر، معماری، علوم پایه، مهندسی، فیزیولوژی، روانشناسی و تجارت داشته باشد. همچنین متقاضی ورود به این عرصه باید با انواع سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای سنجش نور و طراحی فضای نوری آشنا باشد. امکان تحصیل آکادمیک در این رشته در برخی دانشگاه‌ها فراهم است اما بی‌شک تنها تحصیلات آکادمیک برای موفقیت در این حوزه کافی نیست. هیچ‌چیز نمی‌تواند در این حوزه جایگزین کارآموزی حتا از پایین‌ترین سطوحِ فنی شود. آشنایی با جزئیات طراحی و اجرا و شرایط عملی بازار کار، تنها با طی کردن دورۀ کارآموزی محقق می‌شود.
مراحل انجام طراحی نورپردازی ساختمان
روال کار متخصص طراحی نورپردازی ساختمان را بطور کلی می‌توان در سه مرحله خلاصه کرد:
۱-تحقیقات: این مرحله نقطۀ آغاز هر پروژه‌ای از ساده تا پیچیده است. در این مرحله طراح نورپردازی ساختمان با استفاده از تمام امکانات موجود از جمله بازدیدهای متعدد میدانی، اطلاعاتش دربارۀ ساختمان پروژه را تکمیل می‌کند. این اطلاعات شامل چنین مواردی هستند:
• مشخص کردن هدف نورپردازی: نورپردازی می‌تواند با اهداف متفاوتی از تزیین تا کاربردهای گوناگون انجام شود. در این مرحله طراح نورپردازی ساختمان، از هدف نورپردازی هر بخش آگاهی می‌یابد.
• مشخص کردن جایگاه نورپردازی (داخلی یا خارجی بودن).
• آگاهی از کاربری هر بخش از ساختمان.
• بدست آوردن ابعاد بخش‌های گوناگون ساختمان.
• آگاهی از رنگ، بافت، و متریال استفاده شده در فضا (نظیر سطح دیوارها، کف‌پوش‌ها و غیره) و اطلاع یافتن از چینش کلی لوازم.
۲-طراحی، محاسبه و چیدمان: در این مرحله ابتدا طراح نورپردازی با استفاده از نرم‌افزارهای محاسبه و شبیه‌سازی نور، حجم نور و تعداد چراغ-های مورد نیاز را محاسبه می‌کند. DIALUX و DMX دو نمونه از پرکاربردترینِ این نرم‌افزارها هستند. پس از آن طراح نورپردازی با استفاده از اطلاعات به‌دست آمده و نیز بودجۀ کارفرما، انواع چراغ‌های متناسب برای هر قسمت را انتخاب می‌کند. مرحلۀ نهایی این بخش، مشخص کردن چینش چراغ‌ها با توجه به مشخصات فنی نظیر زاویه تابش و شدت منابع نوری‌ست که توسط طراح با کمک نرم‌افزارهای خاص انجام می‌شود.
۳-ارائه و اجرا: در این مرحله ابتدا طراح نورپردازی، طرحی را که تهیه کرده به کارفرما ارائه می‌کند تا اگر صاحب پروژه با بخشی از طرح موافق نیست طرح اولیه اصلاح شود. پس از تأیید کارفرما، مرحلۀ پایانی یعنی اجرای طرح توسط عوامل فنی با نظارت طراح نورپردازی آغاز می‌شود و پس از پایان یافتنِ کار، پروژه به کارفرما تحویل داده می‌شود.
کلام آخر
این خلاصه‌ای از مفهوم، کاربرد و ویژگی‌های حرفۀ طراحی نورپردازی ساختمان بود که از نظرتان گذشت. امیدواریم خواندن این مقاله برای‌تان مفید بوده باشد. طراحی نورپردازی ساختمان، حرفه‌ای چندبعدی با میدانی وسیع و جذاب است. اگر تصمیم به ورود به آن گرفتید، ناملایمات را تاب بیاورید و با تلاش و پشتکار مسیر را تا رسیدن به اعتبار و شهرت و موفقیت طی کنید.