نورپردازی خارجی ساختمان چه تصویر و خاطره‌ای را به یاد شما می‌آورد؟ چشمان‌تان را ببندید و به حافظۀ بصری‌تان رجوع کنید. شاید ابتدا نور خارجیِ معروف‌ترین بناهای جهان برای‌تان تداعی شود: برج ایفل در شب سال نو، درخشش صورتی رنگ تاج محل زیر نور مهتاب و یا تخت جمشید و نور وهم‌آلودش در شب. شاید هم خاطره‌ای از نمای هتل‌هایی که در تاریکی تهران می‌درخشند یا نمای هتل داریوش کیش که غرق در نور و گرماست برای‌تان زنده شود. احتمالاً این چیزی است که در ذهن شما نقش بسته است: نمای بیرونی ساختمانی در شب و نوری که سطح دیوارها را نوازش می‌کند و شما نرمی این نوازش را احساس می‌کنید. اگر نورپردازی داخلی بنا از این جهت مهم است که ساکنین وقت بیشتری را در آنجا می‌گذرانند، اما این نورپردازی خارجی (Exterior Lighting یا Outdoor Lighting) است که نمای ساختمان، مشاعات، فضای سبز، و عناصر تزئینی مانند تندیسها و آبنماها را در شب از میان تاریکی بیرون می‌کشد و باز زنده می‌کند و اولین مواجۀ ما با بنا را شکل می‌دهد.
ابزارهای نورپردازی خارجی ساختمان را با هر هدفی از ایجاد امنیت گرفته تا خلق زیبایی، به کار ببریم، درک این نکته بسیار مهم است که نوری که این ابزارها تولید می‌کند ارتباط بینندگان با بنا و درک حسی و بصری آنها از بنا را شکل می‌دهد. کار طراح نورپردازی خارجی ساختمان گاه با تخصص معمارِ چشم‌انداز (Landscape Architecture) هم‌پوشانی دارد. اما به هر روی کسی که این نورپردازی یعنی نورپردازی فضای خارجی ساختمان را طراحی می‌کند باید درک کاملی از امکان یکپارچه شدن چشم‌انداز نوری با معماریِ ساختمان داشته باشد. طراح نورپردازی خارجی ساختمان با توجه به تعاملِ نور و سایه و تاریکی و روشنی می‌تواند فضا و مناظری بسیار چشمگیر و خیره‌کننده خلق کند که در ذهن هر بیننده‌ای تا سالها پایدار بماند. در این مقاله قصد داریم به چگونگی و جنبه‌های گوناگونِ نورپردازی خارجی ساختمان بپردازیم و نکاتی کاربردی را دربارۀ آموزش نورپردازی خارجی مطرح کنیم. با ما همراه باشید.
اهدافِ نورپردازی خارجی ساختمان
نورپردازی خارجی ممکن است با اهداف گوناگونی انجام شود و هر هدف هم ابزار و روش‌های خودش را می‌طلبد. مهمترین اهداف نورپردازی نمای ساختمان این‌هاست:
امنیت و محافظت
نورپردازی مناسب در فضای خارجی باعث می‌شود دید روشن‌تر و وسیع‌تری در بخش‌هایی مانند راهرو، راه پله و پارکینگ داشته باشیم. در نتیجه تردد در این مکان‌ها آسانتر می‌شود و احتمال رخ دادن حوادثِ گوناگون کاهش می‌یابد. علاوه بر این، نورهای خارجی که در مکان‌هایی مانند حیاط، دیوارها و مناطق کم نور به شکل اصولی و درست نصب شده‌اند باعث می‌شود خطراتی مانند ورود سارقین کاهش یابد و میدان دید دوربین‌های امنیتی وسیع‌تر شود.
زیبایی
برای خلق نما و چشم‌اندازی زیبا منابع نوری بسیار متنوعی در دسترس است و با استفاده از این منابع نوری می‌توان عنصری از معماری ساختمان را برجسته کرد یا نور عمومی چشم‌نوازی پدید آورد. نورپردازی تزئینی نمای خارجی ساختمان همچنین می‌تواند در خدمت خلق حال و هوایی خاص با تمی معین، مثلاً تم مناسبت‌های مختلف مانند جشن سال نو یا فستیوال‌ها و جشنواره‌های مختلف، قرار گیرد. از این نورپردازی همچنین می‌توان برای زیباتر کردن و چشم‌گیرتر کردنِ تندیسها و آبنماها استفاده کرد.
افزایش بهره‌وری و کارآمدی
نورپردازی خارجی ساختمان فرصت بیشتری را برای استفاده از فضاهای بیرونی فراهم می‌کند تا افراد بتوانند هنگام غروب و شب هم از فعالیت‌هایی مانند غذا خوردن و تفریح و استراحت در فضاهای خارجی لذت ببرند. این امکان به‌ویژه در محیط‌هایی مانند باغها و مکانهای گردهم‌آیی اهمیتی دوچندان دارد.
افزایش ارزش املاک
نورپردازی خارجیِ مناسب و زیبا می‌تواند چشم‌انداز ی به‌مراتب دلنشین‌تر ایجاد کند و به ارزش ملک و جذابیت آن برای خریداران احتمالی بیفزاید و فروش و یا اجارۀ آن را تسهیل کند.
مکانهای گوناگونِ اجرای نورپردازی فضای خارجی ساختمان
نورپردازی خارجی ساختمان را می‌توان در محل‌های گوناگونی اجرا کرد. عمده‌ترینِ این مکان‌ها عبارتند از:
نمای ساختمان
نورپردازی خارجی ساختمان هنر استفاده از انواع منابع نوری، در ترکیب با هم برای روشن کردن نما و ایجاد منظرهای زیبا و پویا بر سطح بیرونی بناست. طراحیِ ماهرانۀ نورپردازی نما صرفاً به معنای گذاشتنِ چند چراغ اینجا و آنجا نیست، بلکه این کار بر اساسِ درکی عمیق از ویژگیهای ساختمانی، پس‌زمینه، کارکرد و اصول زیبایی‌شناسی ممکن می‌شود. نخستین هدفِ نورپردازی نمای ساختمان برجسته کردن ویژگیهای خاص معماری بناست. نمای هر ساختمان ویژگی و هویتی دارد که باید با نورپردازیِ صحیح بر آن تاکید کرد و این ویژگی‌ها را برجسته‌تر کرد. چند تا از مهمترین نکاتی که برای طراحیِ هرچه کامل‌تر و زیباتر نورپردازیِ نمای ساختمان ضروری است این موارد است:
میزان درخشندگیِ نوری
توجه به شدتِ نورِ مناسب، از پایه‌ا‌ی‌ترین ضروریاتِ طراحی نورپردازی نمای ساختمان است. نوری با شدت و درخشندگی بیش از حد، علاوه بر آزار چشمِ بیننده، باعث اُوراِکسپوز شدنِ جزئیاتِ نما و محو شدنشان می‌گردد. همچنین نورِ کمتر از حدِ مناسب هم باعث فرو رفتن بخش‌هایی از نما در تاریکی و از هم گسیختگیِ فضای نوری می‌شود. مقدار درخشندگی لازم برای هر نما متفاوت است اما بطور کلی، میانگینِ نورِ لازم برای ساختمان‌های معمولیِ مسکونی را حدود ۵ تا ۱۵ شمع (footcandle، واحد روشنایی) در نظر می‌گیرند.
دمای رنگ
دمای رنگ تأثیر بسیار قدرتمندی در حس و حال نورپردازیِ نما و تأثیر آن بر بینندگان دارد. نور سفیدِ متمایل به گرمی در محدودۀ 3000 کلوین حس دنج بودن و آرامش‌بخش بودن به نما می‌بخشد. بر خلافِ آن تنالیته‌های سردتر با حدود 5000 کلوین، کنتراست و حس پویایی ایجاد می‌کند. نورهای LED، که قابلیتِ تابشِ رنگهای گوناگون را دارد، به طراح اجازه می‌دهد دمای رنگ نور کلی نما را به میزان دلخواه تغییر دهد.
محل نصب
جای قرار گرفتن هر نور در سیستم نورپردازی نما باید دقیق و اصولی باشد تا بهترین نتیجه به دست آید. کار گذاشتن نورهای فراتاب در پایینِ نما به آن عمق می‌دهد و فرمهای معماریِ نما را آشکار می‌کند. نورهای فروتابْ سایه‌ها و خیرگی را به حداقل می‌رساند. نورهای نزدیک به سطح نما با زاویۀ بسته، بافت و حجم را پررنگ می‌کند. نورهای کناری باعث ایجاد روشنی در مناطقی خاص بدونِ اوراکسپوز می‌شود. نورافکنها بطور یکنواخت کلِ سطحِ نما را پوشش می‌دهد درحالیکه نورهای نقطهایِ تأکیدی جزئیات و ویژگی‌ها را مشخص تر می‌کند. ترکیبِ این نورهای گوناگون در نورپردازیِ کلیِ نمای ساختمان باید به تعادلی متناسب بینجامد.
هماهنگی با سبک معماریِ کلی ساختمان
انتخاب نوع نورپردازیِ نما، که باید با معماریِ بنا و فضای اطرافِ آن تناسب داشته باشد، و هماهنگی‌اش با متریال و مصالح، بافت و رنگِ نما یکی از مهمترین نکات در نورپردازی نمای ساختمان است. نورپردازیِ نما جزئی الحاقی به پس‌زمینه‌ای است که از پیش وجود دارد. در نظر نگرفتنِ این پس‌زمینه در طراحیِ نورپردازیِ نما به ترکیبی نامنسجم، ناهماهنگ و ناخوشایند منجر خواهد شد.
سازگاری با محیط
نوع نورپردازیِ فضای خارجی و نمای ساختمان همچنین باید با کمترین میزانِ مصرفِ انرژی و کمترین آسیب‌زایی برای موجوداتِ زندۀ فضای اطراف همراه باشد. همچنین طراحی نورپردازی خارجی ساختمان مسکونی باید طوری باشد که آلودگیِ نوری (Light Pollution) تولید نکند و برای ساکنین خودِ ساختمان و خانه‌های اطراف آن ناخوشایند و آزاردهنده نباشد. استفاده از نورهای LED و سیستم‌های کنترل هوشمند از جمله روش‌های سازگاری و هماهنگی نورپردازی نما با محیط اطراف است. همچنین در طولِ زمان نیز باید اجزاء سیستم نورپردازی مدام بازبینی و مراقبت شود تا بهره‌وری و نحوۀ کارکردشان مشابه روز اول باقی بماند.
بخش‌های عمومی و مشترکِ بنا (مشاعات)
فضاهایی نظیرِ ورودی ساختمان، راهپله‌ها و پارکینگ، از دیگر محل‌هایی است که نیاز به نورپردازی دارد. در برخی از این بخش‌ها، مانندِ پارکینگ، امنیت و کارآمدی در نورپردازی اولویت اصلی است و در بخش‌های دیگر، مانند ورودی، زیبایی نیز هم‌پای کارآمدی اهمیت ویژه دارد.
حیاط و فضای سبز
محوطۀ پیرامون ساختمان از مهمترین بخش‌هاییست که طراح نورپردازی خارجی ساختمان می‌تواند هنرش را در آن به نمایش بگذارد. بخش‌های گوناگونِ این محوطه مانند دیوارها، مسیرهای عبور، حوض‌ها و آبنماها، درختها و گیاهان، ورودی درِ اصلیِ ساختمان و آلاچیق‌ها و مکانهای نشستن، هریک طراحی نوری ویژۀ خود را می‌خواهد و همۀ این نورهای جداگانه در نهایت باید بخشی از سیستمِ نورپردازیِ کلی هماهنگ با نورپردازیِ نمای ساختمان باشد. نورپردازیِ محوطۀ بیرونیِ ساختمان از هر دو جنبۀ کاربردی و زیبایی‌شناختی دارای اهمیت است. مسیرهای عبور، ورودی اصلی ساختمان و محل نشستن باید در حدی روشن باشد که عبور و حرکت و سایر فعالیت‌ها در آن به سهولت انجام گیرد. نورهای کنارِ دیوارها باید، گذشته از زیبایی، در برابرِ خطرِ ورود سارقان به ساکنین امنیت ببخشد و نورپردازیِ فضای سبز، کناره‌ها، و آبنماها باید جذاب و آرامش‌بخش باشد.
زوایای دید
برای طراحیِ نورپردازیِ محوطه، به تمامِ گوشه‌کنارهای آن سرک بکشید و همۀ زوایای دیدِ ممکن را پیدا کنید. محصول کار شما برای کسی که در محوطه قدم می‌زند از زوایای گوناگون دیده خواهد شد نه فقط از زاویۀ انتهای محوطه.
ظرفیت‌های بصری معماری
در انتخاب منابع نوری برای هر بخش از محوطه، به کارکرد آن بخش دقت کنید. نور مناسب برای مسیرهای عبور، متفاوت با نوری است که کارش رنگ‌آمیزی یک درختچه است. توجه نکردن به این مسئله، از هر دو جنبۀ کارکردی و زیبایی‌شناختی، به کار لطمه خواهد زد.
سودمندی
از هر منبع نوری فقط در صورتی استفاده کنید که از لحاظِ کاربردی یا زیبایی شناختی مورد نیاز باشد. استفاده از هر نور باید هدف و کارکردی مشخص داشته باشد؛ از کار گذاشتنِ گشاده‌دستانه و بی‌هدفِ نورهای متعدد در محیط دوری کنید.
کارکرد
در انتخاب منابع نوری برای هر بخش از محوطه به کارکرد آن بخش دقت کنید. نور مناسب برای مسیرهای عبور، متفاوت با نوری است که کارش رنگ‌آمیزی یک درختچه است. توجه نکردن به این مسئله از هر دو جنبۀ کارکردی و زیبایی‌شناختی، به کار لطمه خواهد زد.
جهت‌دهی
هر منبع نوری را از نوعی انتخاب کنید و به‌گونه‌ای جهت دهید که فقط منطقۀ مورد نظر را روشن کند. از پره‌های هدایت‌کنندۀ نور و جهت‌دهیِ دقیق استفاده کنید تا نور را دقیقاً به ناحیۀ مطلوب بتابانید و از نشتِ نور به پشتِ منبع و جهاتِ دیگر جلوگیری کنید.
درخشندگی
از ملایمترین نورِ مناسب در هر ناحیه استفاده کنید. نور نباید درخشانتر و شدیدتر از حد مورد نیاز باشد. برای دست یافتن به این هدف جز انتخاب منبع نوریِ مناسب، به سطوح موجود در محیط نیز دقت کنید تا با انعکاس‌های ناخواسته شدت نور افزایش نیابد.
قابلیتِ کنترل
نورها را فقط زمانی روشن کنید که نیاز است. از کنترل‌کننده‌هایی نظیر تایمرها، سنسورهای حرکتی، سنسورهای نوری و دیمرهای اتوماتیک استفاده کنید تا متناسب با وضعیت و زمان در شبانه‌روز نورها را خاموش، روشن، و کم و زیاد کند.
دمای رنگ
در نورپردازیِ محوطه هرجا که ممکن و متناسب بود، از نورهای گرم استفاده کنید. استفاده از نورهای سردتر را در حدِ امکان کاهش دهید.
انواع نور مورد استفاده در نورپردازی خارجی ساختمان
در نورپردازیِ خارجی همانند نورپردازیِ داخلیِ ساختمان از ۴ نوع نورِ اصلی استفاده می‌شود. برای خواندن دربارۀ شرحِ کاملترِ این ۴ نوع، می‌توانید به مقاله‌های « همه چیز درباره طراحی نورپردازی ساختمان» و « اصول نورپردازی داخلی ساختمان» مراجعه کنید.
بطورِ مختصر، این ۴ نوع عبارتند از:
- نور عمومی (Ambient Lighting): نور یکنواختی که برای روشن کردنِ کلی محوطه استفاده می‌شود.
- نور تأکیدی (Accent Lighting): نوری که برای برجسته کردن و تأکید بر یک شیء یا بخشی معین از فضا استفاده می‌شود.
- نور موضعی یا کاری (Task Lighting): نوری که به‌صورت متمرکز و مستقیم بر محلی که قرار است کاری مشخص در آن انجام شود تابانده می‌شود.
- نور تزئینی (Decorative Lighting): نوری که صرفاً برای خلقِ زیبایی استفاده می‌شود.
طراح نورپردازیِ خارجی ساختمان با نصب هریک از این نورها در محل مناسب خود و ترکیب آنها با هم فرم نهایی نورپردازی را خلق می‌کند.
چراغهای نورپردازیِ خارجی ساختمان
چراغهایی که برای نورپردازی خارجی ساختمان استفاده می‌شود با چراغ های نورپردازیِ داخلی متفاوت است. شرایط محیطی و نوع کاربرد این چراغها جنس، شکل و ویژگیهای خاصی را برایشان ایجاب می‌کند. چراغهای خارجی مدام در معرضِ انواع شرایط جوی قرار دارند و طبعاً باید به‌گونه‌ای ساخته شوند که در برابرِ این شرایط مقاوم باشند و آسیب نبینند. از لحاظِ تناسب با اوضاعِ آب و هواییِ گوناگون، چراغهای خارجی به سه دسته تقسیم می‌شود:
- چراغهای UL Dry مناسبِ مکان‌هایی است که محیطی خشک و نامرطوب دارد و خبری از برف و باران در آن نیست.
- چراغهای UL Damp در محل‌هایی نصب می‌شود که رطوبتش بالاست اما مستقیماً در معرضِ برف و باران نیست.
- چراغهای UL Wet برای مکان‌هایی ساخته می‌شود که مستقیماً در معرضِ برف و باران و آب است.
بدنۀ این چراغها از فلزاتی چون برنز، برنج، فولاد ضدزنگ، آلومینیوم و یا از پلاستیک سخت ساخته می‌شود تا تحمل شرایط گوناگون را داشته باشد. همچنین بعضی از انواع این چراغها دارای باتری خورشیدی است و از منبع انرژی بیرونی و سیم‌کشی بی‌نیاز است.
چراغهای نورپردازی نمای ساختمان
برخی از انواع چراغهایی که در نورپردازی نمای ساختمان کاربرد دارد از این قرار است:
- جتلایت (Focus Light): نوعی چراغ پرقدرت با نور متمرکز.
- چراغهای LED: چراغهای LED ویژۀ نورپردازی نما با مصرف کم است و نورهای رنگیِ متنوع‌شان گزینه‌ای بسیار پرکاربرد در نورپردازی نما محسوب می‌شود. از این چراغها برای ایجاد نورهای ملایم، در تعداد زیاد و چینش‌های گوناگون، استفاده می‌شود.
- چراغهای رشته‌ای (String Lights): این چراغها رشته‌هایی نورانی و منعطف در رنگهای گوناگون است که می‌توان به دلخواه به آنها شکل داد. استفاده از این چراغها به دلیلِ نور کم و نیز دور شدن از سلیقۀ عمومی رو به کاهش است.
- پروژکتور (Projector Light): پروژکتورها نور تند و شدیدی از خود منتشر می‌کنند و بیشتر برای نورپردازی نماهای سنگی و بتنی استفاده می‌شوند. نوعِ لامپی که امروزه در ساختِ آنها استفاده می‌شود گونهای LED با نور زیاد و مصرفِ کم است.
- وال واشرهای LED: این چراغها از رشته‌های LED با نورِ قوی که در داخل قابی قرار دارد تشکیل شده است و در رنگهای مختلف عرضه می‌شود.
چراغهای نورپردازی محوطۀ بیرونی ساختمان
ببرخی از رایج ترین چراغ های مورد استفاده برای نورپردازی محوطه‌های بیرونی ساختمان، این‌هاست:
چراغهای حیاطی یا باغچه‌ای (Pathway Lights)
این نوع چراغ پایه‌ای کوتاه دارد و روکشی به عنوان پخش‌کنندۀ نور در قسمت بالای‌اش هست و در مناطق مختلف روی زمین نصب می‌شود. چراغهای حیاطی در طرح‌ها و رنگِ نورهای بسیار متنوعی عرضه می‌شود.
چراغهای سقفی و آویزی (Ceiling Lights & Hanging Lights)
این چراغها معمولاً در محل‌هایی با رطوبت بالا که مستقیماً در معرض برف و باران نیست استفاده می‌شود و معمولاً درخشندگی بالایی دارد. چراغهای آویزی و سقفی در فرمها و مدلهای بسیار متنوعی تولید می‌شود.
چراغهای دیواری (Wall Lights)
این چراغها انواعی متحول‌شده از همان چراغهای کلاسیک مورد استفاده در راهروها و سرسراهای قدیمی است که قابلیت نصب روی هر سطح عمودی را دارد. از چراغهای دیواری عموماً برای تولیدِ نور عمومی یا نور تاکیدی استفاده می‌شود. با برخورداری از ماندگاری و جذابیتِ بالا، این چراغها از پرکاربردترین انواع روشنایی در محوطه‌های بیرونی به‌شمار می‌آیند.
چراغهای ایستاده و چراغهای پایه‌دار (Post Lights & Pier Mount Lights)
چراغ ایستاده چراغی با پایۀ بلند است که هم در محوطۀ بیرونی ساختمانها و هم در مکانهای عمومی مانند پیاده‌روها و پارک‌ها استفاده می‌شود. قسمتِ فوقانیِ چراغهای پایه‌دار شبیه چراغهای ایستاده است با این تفاوت که پایه ندارد و باید روی سطوحی مانند روی دیوار یا روی ستون نصب شود. هر دوی این چراغها، از آنجا که در مکانهای روباز نصب می‌شود در ردۀ چراغهای UL Wet طبقه‌بندی می‌شود.
نورافکن‌های زاویه‌باز (Flood Lights)
این نورافکنها چراغهایی با نورِ قوی و زاویه تابشِ باز است که برای ایجاد نور عمومی در محوطه‌های وسیع استفاده می‌شود.
نورافکن‌های نقطه‌ای (Spot Lights)
این چراغ نوردهی بالا و متمرکزی دارد و معمولاً برای ایجاد نور تأکیدی یا تزئینی از آن استفاده می‌شود.
چراغهای زمینی (دفنی) و چراغهای راه‌پله‌ای (Deck and Step Lights)
چراغ زمینی را مستقیماً کف زمین کار می‌گذارند و نوری تأکیدی یا تزئینی تولید می‌کند. از چراغهای راه‌پله‌ای در کناره‌ها یا فاصلۀ بین پله‌ها استفاده می‌شود تا علاوه بر زیبایی، امنیت بیشتری برای عبور و مرور ایجاد کند.
کلام آخر
نورپردازی خارجی ساختمان تخصصی به همان پیچیدگیِ نورپردازی داخلی است که در آن از ابزارهای بسیار متنوع روشنایی استفاده می‌شود. ابزارهایی که البته ویژگیهای ضروریِ متفاوتی دارد. نورپردازی داخلی و خارجی ساختمان در کنار یکدیگر فضا و بافتی از نور را ایجاد می‌کند که معماری و دکوراسیون بنا را در بر می‌گیرد و به آن شکل، عمق و فضای حسی می‌دهد. نورپردازی امروزه بخشی جدانشدنی از صنعت ساختمان‌سازی است، بخشی که هیچ سازنده و هیچ خریداری نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد. امیدواریم خواندن این مقاله برای شما مفید بوده باشد.